Mutasaviflar, riyazet ve mücahede adi verilen çesitli egitim yöntemleriyle nefslerini terbiye etmeleri neticesinde yasadiklari manevi tecrübeleri ve bu sayede elde ettikleri ilmi ve irfani bilgileri baskalarina anlatirken, kendilerine has özel bir dil kullanirlar. Sufilerin kendilerine özgü bu lisanina, remzi dil, isaret dili, kus dili, mana dili gibi çesitli isimler verilir. Mana dilinin en belirgin özelligi, tasavvufa ait yüksek irfani hakikatlerin, çesitli mecazlar, benzetmeler, tesbihler, temsiller, semboller ve metaforlarla ifade edilmesidir. Bu ifade biçimi, sufilerin, yasadiklari kisisel manevi hal ve tecrübelerini muhataplarina aktarirken, baska bir ifadeyle bunlari bilgiye dönüstürürken basvurduklari en temel yöntemlerden biri olarak karsimiza çikmaktadir. Onlarin kullandiklari bu üslup, anlatilmasi güç soyut konularin, somut kavramlar araciligiyla kolaylikla ifade edilmesini saglamaktadir. Söz konusu anlatim tarzinda, duyular sayesinde bilinen, görülen ve madde olarak algilanan nesnelerden hareketle bilinmeyen, görülmeyen ve mana olarak var olan degerler, benzerlik tasiyan bazi yönleriyle ilgi kurularak ifade edilmektedir.
Mesela, faydali ve hak sözden anlamayan cahil kimselerin katilasmis ve kararmis kalpleri, tabiatta sertligiyle bilinen bir nesneyle, tasla hatta kara tasla anlatilmistir. Yine âsikin ask ve ayrilik atesiyle yanip yikilmis gönlü, yillarca kullanildiktan sonra terk edilen, harap olmus, yikinti haline gelmis bir ev (virane, harabe) motifiyle izah edilmistir. Hemen akabinde, eski devirlerden kalma hazinelerin yikilip harap olmus viranelerde bulunacagi fikrinden hareketle, marifet ve hikmet hazinelerinin de ancak dünya kaygisindan arinmis ve ask atesiyle yanip yikilmis gönül viranesinde bulunabilecegi söylenmistir. Arifin gönlüne dogan ve onun yolunu aydinlatan Ilahi nur, bilgi ve marifet, karanlik yerleri isigiyla aydinlatan çira ve kandil motifiyle dile getirilmistir. Uzak yerlere yolcu ve ticari esya tasiyan kafile, yük ve binek hayvani katari -kervan-, tarikat ve hakikat yolcularini maksuda, vuslata, yani Hakk’a götüren tarikat silsilesini ve onda yer alan seyhleri ifade etmek üzere kullanilmistir.

(Yazinin tamami Ilim ve Irfan dergisi Agustos (2015) sayisinda.)